Język japoński - lekcja 1

We współczesnym piśmie języka japońskiego używane są trzy japońskie systemy znaków. Tradycyjny pionowy zapis tekstu od strony prawej do lewej występuje na zmianę z zapisem poziomym od lewej do prawej (choć spotyka się czasem także zapis poziomy od prawej do lewej). Japoński system pisma posiada dwa sylabariusze (Hiragana 平仮名 i katakana 片仮名) o wspólnej nazwie ‘kana’ oraz znaki ideograficzne (kanji 漢字).

Obecnie znaki ideograficzne służą do zapisu treści rzeczowników, a także nieodmiennych części (rdzeni) czasowników, przymiotników i przysłówków, sylabariusze zaś służą do zapisu fonetycznego końcówek gramatycznych, partykuł japońskich itd. Znakami sylabariuszy można zapisać słowa ukryte pod znakami kanji, jak i wszystkie formy fleksyjne gramatyki japońskiej.

Ideogramy Kanji zapożyczone zostały około IV wieku n.e. z pisma chińskiego i służył do transkrypcji języka japońskiego, który nie miał jeszcze wtedy własnego systemu pisma. Początkowo używano ich tylko fonetycznie do dodania dźwięku słów japońskich, bez uwzględnienia ich wartości znaczeniowej. Następnie zrezygnowano z fonetycznej metody wykorzystywania znaków chińskich na rzecz metody znaczeniowej, według której o użyciu ideogramu decydowała zawarta w nim treść. Takie znaki odczytywano wtedy po japońsku. Problemy z dostosowaniem znaków chińskich do japońskiej fonetyki oraz niemal niekontrolowana liczba znaków i ich czytań, a także fakt, że znaki chińskie są dość skomplikowane (składają się z wielu elementów), sprawiło to, że Japończycy zaczęli odczuwać potrzebę stworzenia własnego, prostszego alfabetu – kany. Nazwa ta wywodzi się od wcześniejszej jej formy, która brzmiała ‘karina’, czyli „zapożyczone nazwy”.

Sylabariusze powstały około X wieku i zawierały po 50 symboli fonetycznych. W ciągu wielu wieków uległy one przekształceniom i redukcjom, tak że obecnie wkładają się one z 46 znaków (symboli które oddają wartość jednej sylaby japońskiej). Jako pierwsza - hiragana („kana zwykła, prosta”) – powstała w wyniku uproszczenia niektórych znaków chińskich.

 Początkowo hiragana była uznawana głownie za sylabariusz kobiecy, współcześnie służy do zapisu końcówek gramatycznych, partykuł i wszystkich innych wyrazów pochodzenia japońskiego, których nie można zapisać znakami kanji.

Kolejność symboli hiragany to: a, i, u, e, o, ka, ki, ku, ke, ko,sa, shi, su, se, so, ta, chi, tsu, te, to, na, ni, nu, ne, no, ha, hi, fu, he, ho, ma, mi, mu, me, mo, ya, yu, yo, ra, ri, ru, re, ro, wa, (w)o, n.

Wciąż popularny jest także inny tradycyjny porządek tzw. „i-ro-ha” , w którym symbole ułożone są w postaci starojapońskiego wiersza. W szczególności dwanaście pierwszych znaków (i, ro, ha, ni, ho, he, to, chi, ri, nu, ru, wo).

Wyżej wymieniony zestaw sylab to tzw. znaki podstawowe (seion 清音), które mogą służyć do tworzenia kolejnych sylab przy pomocy znaków diakrytycznych.

Drukowane znaki mogą się różnić od symboli pisanych odręcznie. Kolejność pisania kresek jest bardzo ważna w japońskiej kaligrafii. Większość znaków japońskich pisze się zasadniczo od góry (zaczynając od górnych elementów) i w kierunku od lewej strony do prawej (tak, aby zakończyć pisanie w dolnym prawym rogu).

1. W języku japońskim jest tylko 5 samogłosek: a, i, u, e, o, które stoją w hiraganie w tej właśnie kolejności.

a - あ, i - い, u - う, e - え, o - お

Samogłoski poza tym, że same są slabami, służą także do tworzenia sylab ze spółgłoskami (ponieważ w japońskim systemie fonetycznym spółgłoski – z wyjątkiem ”n” – nie występują samodzielnie).

2. W pierwszym szeregu po samogłoskach występuje spółgłoska „k” kolejno z każdą z nich, czyli: ka, ki, ku, ke, ko.

ka - か, ki - き, ku - く, ke - け, ko - こ

3. Następny szereg to „s” w kombinacji z samogłoskami: sa, shi, su, se, so.

sa - さ, shi - し, su - す, se - せ, so - そ

4. Kolejną spółgłoską jest „t” odpowiednio w sylabach: ta, chi, tsu, te, to.

ta - た, chi - ち, tsu - つ, te - て, to - と

5. Następny szereg to spółgłoska „n”, daje ona nam sylaby: na, ni, nu, ne, no.

na - な, ni - に, nu - ぬ, ne - ね, no - の

6. Kolejna spółgłoska to „h” w sylabach: ha, hi, fu, he, ho.

ha - は, hi - ひ, fu - ふ, he - へ, ho - ほ

7. Spółgłoska „m” tworzy sylaby: ma, mi, mu, me, mo.

ma - ま, mi - み, mu - む, me - め, mo - も

8. Kolejny szereg zaczyna się od „y” (wymawianej jak polskie „j”), daje nam tylko trzy sylaby: ya, yu, yo.

ya - や, yu - ゆ, yo - よ

9. Następna jest głoska „r”, a jej cały szereg to: ra, ri, ru, re, ro.

ra - ら, ri - り, ru - る, re - れ, ro - ろ

10. W szeregu spółgłoski „w” (czytane jak polskie „Ł”) znajdują się tylko dwie sylaby: wa, wo.

wa - わ, wo - を

Znak を (wo) wymawiany jest przez Japończyków jako „o”, używany jest tylko do zapisu gramatycznej partykuły dopełnieniowej i nie należy mylić go z fonetycznym symbolem お (o).

11. Ostatnim znakiem jest jedyna samodzielna spółgłoska „n”, która także jest sylabą.

n - ん

Samodzielne ん nigdy nie stoi na początku słowa japońskiego.

Szereg spółgłosek k, s, t oraz h poddają się udźwięcznieniu. Odmieniają się w następujące warianty: k – g, s – z, t – d, h – b, tworząc tym samym nowe sylaby:

• ga, gi, gu, ge, go
• za, ji, zu, ze, zo
• da, ji, zu, de, do
• ba, bi, bu, be, bo

Aby nadać cechę dźwięczności, należy w prawym górnym rogu dopisać dwie małe kreski – nazywane „nigori”. W ten sposób otrzymujemy dwadzieścia kolejnych sylab udźwięcznionych (dakuon 濁音).

Ga - が, gi - ぎ, gu - ぐ, ge - げ, go – ご
Za - ざ, ji - じ, zu - ず , ze - ぜ, zo – ぞ
Da - だ, ji - ぢ, zu - づ, de - で, do – ど
Ba - ば, bi - び, bu - ぶ, be - べ, bo – ぼ

Szereg „h” oprócz zmiany w sylaby udźwięcznione, można także przeobrazić w bezdźwięczną (po japońsku „półdźwięczną”) sylabę spółgłoski „p” (handakuon 半濁音). Aby je otrzymać należy w prawym górnym rogu wpisać zamiast dwóch kresek małe kółeczko.

pa - ぱ, pi - ぴ, pu - ぷ, pe - ぺ, po - ぽ

Gdy w wyrazie japońskim występuje fonem „ji” lub „zu”, najczęściej należy zapisać go wybierając sylabę z szeregu „s”. Zapis poprzez sylabę „t” jest uwarunkowany tradycją lub zasadami gramatycznymi.

Wiele słów japońskich zawiera sylaby z podwojonymi spółgłoskami (sokuon 促音), np.: kitte (znaczek pocztowy), sekken (mydło) itd. W takich wyrazach podwójna spółgłoskę zaznacza się wpisując mały znak „tsu” (つ) w obniżonej pozycji w piśmie poziomym lub z prawej strony w zapisie pionowym.
Np.:
• kitte – きって
• sekken - せっけん

Transkrypcja łacińska sylab podwojonych to zdublowana spółgłoska, z wyjątkiem „ch”, które przyjmuje postać „tch”, np.: itchi - いっち (zgoda, dopasowanie).

Podwójne spółgłoski należy wymawiać, robiąc w ich miejscu krótką pauzę, bez nabierania powietrza. Błędem jest wymawianie ich jakby dwukrotnie, tak jak w polskim słowie: lekki.

UWAGA!
Podwójnie występująca głoska „n” nie może być zapisywana w powyższy sposób. Jest to jedyna spółgłoska, która może być zapisywana samodzielnie, np.,: konnichi (dziś) こんいち, konna (taki) こんな. Zasada pomniejszonego „tsu” nie ma w tym wypadku zastosowania.

Wszystkie sylaby (prócz „n”) mogą być przedłużone i wymawiane wtedy 2 razy dłużej (chōon 長音). Np.: kā かあ, kii きい, kū くう, kē けえ, kō こう. Zapis łaciński to zazwyczaj pozioma kreska nad samogłoską (z wyjątkiem „ii”). Zapis polega na dopasowaniu drugiej tak samo brzmiącej samogłoski, która kończy poprzednią sylabę. Sylabę kończącą się samogłoską „-o” przedłużamy poprzez dodanie „u”, a nie zwykłego „o”.

Sylaby z przedłużonym „e” zaznacza się poprzez dodatkową taką samą samogłoskę. Jednak wiele słów japońskich, które w zapisie mają po „e” literę „i”, wymawia się tak, jakby to była długa samogłoska „e”, np.: sensei (wymawiamy sensee, a nie sensei).

Ostatnią zasadą jest metoda tworzenia zgłosek miękkich (yōon 拗音) – zakończonych na ya, yu bądź yo, jak np.: kyo, sha, hya. Aby tworzyć sylaby zmiękczone, należy wybrać symbole z rzędu „i”, czyli: ki, gi, shi, ji (z szeregu „s”), chi, ji (z szeregu „t”), ni, hi, bi, pi, mi, ri, do których dostawiamy mały znak: ya, yu, yo w obniżonej pozycji w piśmie poziomym lub z prawej strony w zapisie pionowym.


Sylaby zmiękczone w transkrypcji Hepburna.

Odręczne znaki hiragany.
Kolejność pisania elementów w znakach.

Na zakończenie należy wspomnieć o japońskich znakach interpunkcyjnych.

1. Na końcu zdania stawia się kropkę „ 。”, w środku zdania przecinek „ 、”, a nawiasy są najczęściej półkwadratowe „ 「」, 『』 ”.

2. Zasadniczo nie używa się znaku pytającego „？”, choć w ostatnich latach zmienia się to pod wpływem tekstów europejskich i amerykańskich.

3. Zwyczajowo nie używa się spacji pomiędzy wyrazami w zdaniu.




~ Aya